सुशील नरसिंह राणा, खेलकुद विज्ञ

शुक्रवार बिहान भएको एथलेटिक्सको खेल सकिएसँगै नेपालको ओलम्पिक यात्रा पदकबिहीन भएर सकिएको छ। पाँच खेलाडीले चार स्पर्धामा सहभागिता जनाएको प्रतियोगितामा सबै खेलाडीको यात्रा उल्लेख्य हुन सकेन।

विगतका संस्करण जस्तै यो संस्करण पनि औपचारिकतामै सिमित भयो। खेलको यो महाकुम्भमा नेपालले सहभागिता जनाएको आधा शताब्दी कटिसकेको छ। सन् १९६४ मा जापानमा आयोजना भएको ओलम्पिक खेलकुदमा नेपालले पहिलोपटक सहभागिता जनाएको थियो। 

यस संस्करणमा पनि नेपाल ओलम्पिकमा सहभागिता जनाएरै सिमित हुन पुगेको छ। विगत जस्तै यस संस्करणमा पनि केहीले राष्ट्रिय कीर्तिमानमा सुधार गर्नेबाहेक सहभागिता उपलब्धि बिहीन बन्यो। गत संस्करणकै जसरी खेलाडीको भन्दा धेरै भ्रमण गर्न जाने जम्बो टोलीको विषयले चर्चा पायो। खेलाडी भन्दा पदाधिकारीले शयर गर्दा नेपाल ओलम्पिक कमिटी चर्को आलोचनामा परेको छ। यस पटक पनि नेपालको ओलम्पिक सहभागिता वाइल्ड कार्ड भन्दामाथि उठ्न सकेन। ओलम्पिक खेलकुदको इतिहासमा छनोट चरण पार गरेर ओलम्पिकमा प्रतिस्पर्धा गर्ने पहिलो नेपाली खेलाडी तेक्वान्दोकी संगीना वैद्य र दीपक विष्टबाहेक अन्य अघिल्लो चरण प्रवेश गरेका छैनन्।

संगीनाले सन् २००४ को एथेन्स ओलम्पिकमा छनोट हुँदा सन् २००८ को बेइजिङ ओलम्पिकमा तेक्वान्दोकै दीपक विष्टले छनोट चरण पार गरेका थिए। के सधैँ नेपालको ओलम्पिक प्रतिस्पर्धा सहभागितामै सीमित हुने हो ? खेलकुद विज्ञ सुशील नरसिंह राणालाई सोधका छौं। न्यूज एजेन्सी नेपालले सिंहसँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

नेपालले ओलम्पिक प्रतिस्पर्धामा सधैँ सहभागितामै चित्त बुझाउनु पर्ने हो  ?

यो आम मानिसको प्रश्न हो। नेपालले ओलम्पिक सहभागिता सधैँ जनाउने गरे पनि पहिलो चरण भन्दा दोस्रो चरण पार गर्न सकेको छैन। यो संस्करणको सहभागिता पनि औपचारिकतामा सिमित भएको छ। आगामी तीन÷चार वटा ओलम्पिक पनि अझै सहभागितामा मात्रा सिमित हुनेछन्। 

ओलम्पिकमा सहभागी बनेर फर्किएपछि हामी सुध्रिन सकेनौं भने नेपालको सम्भावना अझै कमजोर नै छ। पुरानो सोचलाई नै हाबी हुन दिने हो भने ६ दशकको यात्रा औपचारिकतामा सीमित छ। आगामी ६ दशक पनि यस्तै हुनेछ। किनभने हाम्रो कर्मचारी तन्त्रले खेलकुद के भन्ने बुझेको छैन।

अनि सरकारले जिम्मेवारी दिएर नेतृत्व गर्न आएको खेलकुद परिषद्, नेपाल ओलम्पिक कमिटी जस्ता संस्था, जसले खेलकुद विकासका लागि खाका तयार पार्नु पर्ने हो उनीहरु राजनीतिको स्वार्थमा  तल्लीन छन्। जबसम्म राजनीति र स्वार्थको खेल खेलुकदमा हाबी हुन्छ परिवर्तन २० औं वर्षसम्म पनि हुँदैन। खेलकुदले छलाङ मार्न सक्दैन। अर्को आधा शताब्दीमा पनि सम्भव हुँदैन।

खेलकुदमा राजनीति हाबी भइरहँदा खेलाडी उत्पादन क्षेत्रमा राजनीतिक व्यक्तिले खेलकुद विज्ञलाई किन खेलाडी उत्पादन गर्ने जिम्मेवारी दिइँदैन ?

नेपाली खेलकुदमा धेरै विज्ञ मानिस छन्। अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा राम्रो नतिजा र छवि बनाएका टेक्नोक्रयाट (प्राविधिक) पनि छन्। तर समस्या के छ भने सही मान्छे खेलकुद निकायमा आउन सकेका छैनन्। अहिलेकै उदाहरण हेर्ने हो भने प्रदेशबाट आउने व्यक्ति कुनै न कुनै राजनीतिक पृष्ठ भूमिको हुन्छ। उनीहरुको ध्यान पद मात्र लिने रहन्छ। 

त्यस्ता व्यक्तिहरुसँग खेलकुद विकास गर्नका लागि कुनै पनि योजना छैनन्। सरकार कसको छ त्यस निकटका व्यक्ति नेतृत्व गर्न आउँछन्। अहिलेको सदस्य सचिव (रमेशकुमार सिलवाल) आउनु भन्दा पहिले धेरैले खेलकुद क्षेत्र बुझेको सदस्य सचिव आउने आश गरेका थिए। तर त्यो भएन। यस्तो नेतृत्व सरकारप्रति मात्र बफादार हुन्छ। उनीहरुको ध्यान कसरी विवाद रहित कार्यकाल सकाउनेमा मात्र ध्यान हुन्छ। उनीहरुसँग खेलकुद विकास गर्ने कुनै योजना हुँदैन। 

खेलकुद विकासका लागि सोच्ने फुर्सद नै हुँदैन। ओलम्पिककै कुरा गर्नु पर्दा यो वृहत क्षेत्र हो। यसमा पुग्नका लागि दीर्घकालीन योजना निकै नै अपरिहार्य छ। अहिले हाम्रो अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिताको अभ्यासलाई नियाल्ने हो भने हामी दीर्घकालिन योजनमा अघि बढेको देखिँदैन। 

सधँै केही महिनाको तयारी र सहभागिता मात्र हुँदै आएको छ। केही महिनाको तयारीमा हामी साफ, एशियन गेम्स खेल्दै आएका छौं। तर ओलम्पिक भनेको वृहत क्षेत्र हो। यो छोटो र अल्पकालीन योजनाले सम्भव छैन। दीर्घकालीन योजना बनाएर युथ एथ्लिट्सलाई अभ्यास दिलाउँदै उनीहरुको खेललाई निखार्ने हो भने मात्र नेपालको सम्भावना छ।

दीर्घकालीन ढंगबाट खेल क्षेत्र अघि बढाउन के–के विषयमा ध्यान दिन जरुरी छ ? 

दीर्घकालीन ढंगबाट अगाडि बढ्नका लागि योजना मात्र बनाएर सम्भव हुन सकेन। योजनालाई कार्यान्वयन गर्नका लागि सम्बन्धित निकाय लागि परे पनि सम्भव छ। बनाएका योजना कार्यान्वयन गर्ने सोचको अभाव रहुन्जेलसम्म योजना बनाए पनि काम छैन। नीतिगत तह नै हाम्रो कमजोर छ। नीतिगत तहमा योजना बनेको खण्डमा कार्यान्वयन गर्ने त संघ छन्। अहिलेको अवस्थामा कुनै पनि योजना बन्न सकेका छैनन्। सम्बन्धित संघ पनि सुस्ताएको अवस्था छ। कति संघले त वार्षिक क्यालेन्डर पनि बनाएका छैनन्। अझै महामारीले गर्दा त्यस्ता संघहरुलाई फाइदा मिलेको छ। अभ्यास गर्ने स्थल बन्द भएको बाहना संघलाई मिलेको छ।

ओलम्पिकमा खेलाडीको सहभागिता न्यून भएको अवस्थामा २६/२७ जनाको भ्रमण टोली बन्नु आवश्यकता हो कि बाध्यता, यस विषयमा सधैँ आलोचना हुँदै आएको छ,  के भन्नुहुन्छ ? 

बास्तवमा यो निकै नै अस्वभाविक विषय हो। हिसाबकितावकै आधारलाई मान्ने हो भने पाँच जना प्रशिक्षक, पाँच जना पदाधिकारी भए पुग्ने थियो। जम्बो टोलीको आवश्यक छैन। अहिले ओलम्पिकमा गएका पदाधिकारी माथिल्लो स्तरका छन्। उनीहरुका लागि भ्रमण ठूलो विषय पनि होइन। लग्नु नै थियो भने खेल बुझ्ने पदाधिकारी, डाक्टर लानु पर्ने थियो। पदाधिकारीलाई लानु अहिलेको अवस्थामा अलि अस्वभाविक हो। यसरी ठूलो संख्यामा पदाधिकारीलाई शयर गराउनुले जनमानसमा राम्रो सन्देश जाँदैन। खेलकुदमा नराम्रो सन्देश जान्छ। अनि अभिभावकको विश्वास नै टुट्छ। मैले किन मेरो बालबच्चा खेलक्षेत्रमा पठाउने भन्ने प्रश्न सबैमा उठ्न थालेको छ। कसरी लगानी गर्ने प्रायोजक संस्थामा प्रश्न उब्जिन थालेका छन्। ठूलो जमातलाई नै यो किसिमको क्रियाकलापले खेल क्षेत्रमा लागेका खेलाडीलाई भड्काइरहेका छौं। त्यसैले नेतृत्व तहबाट धेरै विचार गर्नुपर्छ।