पाथीभरा केबलकारको विषयलाई लिएर अहिले द्वन्द्व देखिएको छ । यो परिस्थितिमा उठेका केही मुद्दाहरुको बारेमा केन्द्रीत रहेर मेरो विश्लेषण रहनेछ । त्यहाँका लिम्बु समुदायहरुले पाथिभरा मुक्कुमलुङ भनेर कुरा उठाउनु भयो ।

मुक्कुमलुङसम्म केबलकार लिएर जाँदा लिम्बुको पहिचानमा बाधा पर्ने भनेर एउटा मुद्दा उठेको छ । संसारमा स्थान विशेषहरु, जाति, धर्म, सँस्कृतिसँग जोडिएका हुन्छन्, यो सत्य हो र, पूर्वी नेपालको पहिचानको भनेर त्यहाँको सर्वप्राचीन आदिवासी भनेर किँरातहरुलाई नै लिनुपर्छ, यो अर्को सत्य हो ।

जतिबेला प्रदेश नम्बर १ को नाम ठूलो संख्याबलका साथ कोशी प्रदेश गरिँदै थियो, त्यसमा विशेषतः आफूलाई हिन्दु राष्ट्रवादी भन्ने कोणबाट पनि त्यसको समर्थन गरिएको थियो । हिन्दु राष्ट्रियता र हिन्दु पहिचानमा संलग्न मान्छेहरुले पनि कोशी नाममा समर्थन जनाएका थिए ।

आफूलाई कन्जरभेटिभ पनि भन्ने, सम्वद्र्धनवादी पनि भन्ने । त्यसै कोणबाट हेर्ने हो भने म एउटा थिएँ जसले कोशी नाममा विरोध जनाएको थिएँ । सभ्यता सबैभन्दा जेठो हो र सभ्यताको पहिचान भन्दा महत्वपूर्ण कुरा यसरी नामाकरणहरुमा, कानूनी संहिताहरु बनाउँदा सभ्यताको पहिचानलाई मध्यनजर गरेर बनाउनु पर्छ । कोशी जसरी नामाकरण भयो त्यो भन्दा पुरानो किराँत जाति र सभ्यता हो ।

त्यसकारण कोशीभन्दा बढी किराँत सभ्यतालाई प्रतिनिधित्व गर्ने हिसाबले त्यो भूखण्डको नामाकरण हुनुपर्छ भन्ने पात्र मध्येको म एक थिएँ । त्यसकारण यसपाली मुक्कुमलुङ वा पाथीभरालाई लिएर जुन पहिचानको विषय उठिराखेको छ, यसमा म केही विषयहरु राख्न चाहन्छु ।

म जे कुरा राख्दैछु, त्यसलाई उहाँहरुले ठन्डा दिमागले सोच्नुहोला भन्ने अनुरोध पनि गर्न चाहन्छु । म आफू पनि लिम्बुवानमा हुर्किएको मानिस हुँ र मेरो किशोर र युवा अवस्थामा पनि लिम्बुवानमा धान नाचेर बितेको हो ।

सैद्धान्तिक पाटोबाट हेर्ने हो भने यस्ता पहिचानात्मक स्थानहरुलाई निज समुदायको पहुँचमा राखेर एक किसिमको आइसोलेसन वा कम मानिसहरुको पहुँच पुग्ने गरी राखिन्छ कि त्यसलाई अझै व्यापक बनाएर त्यो सभ्यता र पहिचानलाई नजान्ने मानिसहरुको पनि पहुँच पुग्ने गरेर उनीहरुको मस्तिष्कमा त्यो सभ्यताको ज्ञान स्थापित हुने गरी त्यस्ता पहिचानात्मक स्थानहरुको विकास गरिन्छ । संसारको यस्ता स्थानहरुको बारेमा यहाँ विश्लेषण गरौँ ।

पश्चिमबाट सुरु गर्दा क्रिश्चियनहरुको पहिचानात्मक स्थानहरु छन् । रोमन क्याथोलिकहरुको भ्याटिकनसिटी, त्यसपछि जेरुसेलम र बेथलम । जेरुसेलम यहुदीहरुको पनि पहिचानात्मक स्थल हो । धर्म विस्तारको चरणको पहिचानात्मक स्थल जेरुसलम अलस्कम मस्जिदको कारणले इस्लामहरुको पनि हो ।

त्यस्तै इस्लामहरुको पहिचानात्मक स्थान भनेको मक्का र मदिना हो । इस्लाममै सियाहरुको अर्को पहिचानात्मक स्थान भनेको कर्बला हो । यस्ता अन्य धेरै छन्, ती सबै स्थानहरुमा संसारको अधिकतम ‘कनेक्टिभिटी’ स्थापित गरेर पर्यटन प्रवद्र्धन गरिएको छ ।

दक्षिण एसियामा हेर्ने हो भने भारतमा धेरै किसिमका जातजाति छन् । हिन्दुअन्तर्गत सनातन संस्कृतिमा पनि धेरै किसिमका पहिचानहरु छन् । ती सबैमा सुवर्ण मन्दिर शिखहरुको पहिचानात्मक स्थान हो भने गुरुद्वार पनि हो । हिन्दुहरुका पनि अन्य धेरै ठाउँ छन् ।

बुद्धिष्टहरुको बोधगयादेखि लिएर सारनाथ र लुम्बिनी छन् । ती सबै ठाउँमा अधिकतम मान्छेहरु पुगुन् र त्यो सम्प्रदायमा विश्वास नगर्ने मान्छेहरुको पनि सूचनामा यो पहिचान होस् भनेर नै भौतिक पूर्वाधारहरु विकास गरिएको छ । त्यसकारण यदि मुक्कुमलुङ किराँतको पहिचानको एक स्थल हो भने यसलाई संसारभर फैल्याउनुपर्छ र मानिसहरु धेरै भन्दा धेरै त्यहाँ जाने स्थिति निर्माण हुनुपर्छ ।

एउटा भौतिक पूर्वाधार चाहे कम्पनीले होस् वा सरकारले निर्माण गर्दा हल्लिने खालको किराँत वा लिम्बुहरुको पहिचान छ भन्ने मलाई लाग्दैन । रेकर्डेड हिसाबले हेर्ने हो भने पनि पाँच हजार वर्षको त किराँत पहिचान छ । मैले यहाँ रेकर्डेड किन भनेको हो भने महाभारतको ज्योतिष विज्ञान अध्ययन गर्दा पाँच हजार एक सय वर्ष पुरानो देखिन्छ । त्यसैले कसैले ढुंगा खै माटो खै भनेर नसोधे हुन्छ । राजाहरुको बंशावलीले पनि त्यो प्रमाणित गर्छ ।

एउटा भौतिक पूर्वाधार चाहे कम्पनीले होस् वा सरकारले निर्माण गर्दा हल्लिने खालको किराँत वा लिम्बुहरुको पहिचान छ भन्ने मलाई लाग्दैन । रेकर्डेड हिसाबले हेर्ने हो भने पनि पाँच हजार वर्षको त किराँत पहिचान छ । मैले यहाँ रेकर्डेड किन भनेको हो भने महाभारतको ज्योतिष विज्ञान अध्ययन गर्दा पाँच हजार एक सय वर्ष पुरानो देखिन्छ । त्यसैले कसैले ढुंगा खै माटो खै भनेर नसोधे हुन्छ । राजाहरुको बंशावलीले पनि त्यो प्रमाणित गर्छ ।

पाथीभरामा कुनै एउटा पूर्वाधार तयार हुँदा किराँत जस्तो समृद्ध सभ्यतामा प्रश्न राख्छ, चरमराउँछ भन्ने मलाई विश्वास छैन । हो, किराँत सभ्यताको पहिचान प्रदेश १ को नामाकरणमा नभएको भने पक्कै हो । तर, किराँतहरुको बाहुल्य भएका क्षेत्रका धार्मिक साँस्कृतिक ठाउँहरुमा कनेक्टिभिटी विकास, पूर्वाधार विकास गरेर सम्पूर्ण विश्वको ध्यानाकर्षण हुने र उनीहरुले भ्रमण गर्ने स्थिति निर्माण हुने भनेको किराँत सभ्यताका लागि गर्वको विषय हो ।

तर, किन यस्तो दुर्भाग्यपूर्ण घटना घटिराखेका छन् ? यसमा कम्पनीको तर्फबाट व्यवस्थापकीय कमजोरी भयो, कुरा बुझाउन सकिएन । सरकारको तर्फबाट व्यवस्थापकीय कमजोरी भयो अथवा नेपालको समृद्धि विकास र सहअस्थित्वमा आधारित समाजलाई एकदमै ठूलो किसिमले व्यवधान निर्माण गरेर यसमा बिचलन ल्याएर कुनै प्रकारको स्वार्थपूर्ति गर्न सुसुप्त किसिमले जालझेल वा षड्यन्त्र भइराखेको छ भन्ने बुझ्न सकेको छैन, आँकलनकै विषय मात्रै हो ।

मैले केबलकार निर्मातालाई समर्थन गरेको जस्तो पनि लाग्यो होला तपाईलाई, तर त्यो होइन । उनीहरुबाट कमजोरी भयो भने त्यसलाई सुधार गर्नुपर्छ ।

अर्को महत्वपूर्ण पाटो आर्थिक हो । यस्ता पहिचानात्मक स्थानहरुले अर्थतन्त्रमा कस्तो परिस्थिति निर्माण गरेका छन् ? भारतको विभिन्न धामहरु छन् । भर्खरै मात्र चलिराखेको छ, महाकुम्भ । त्यसको आर्थिक पाटो कस्तो रह्यो ? अमृतसरको स्वर्ण मन्दिरको आर्थिक पाटो कस्तो रह्यो ? झारखण्डमा बैधनाथ धाम र त्रिकुट पर्वत छ, त्यसको आर्थिक पाटो कस्तो हुन्छ ? उत्तराखण्डको कुल ग्राहस्थ उत्पादन (जिडिपी) मा त तीर्थयात्राको सबैभन्दा ठूलो योगदान छ ।

ती सबै ठाउँहरुको स्थितिले के देखाउँछ भने धार्मिक स्थल र पहिचानात्मक स्थलहरुले स्थानीय जनताहरुलाई आर्थिक रुपले सम्पन्न बनाउँदो रहेछ । यहाँ गंगोत्रीको उदाहरण दिँऊ, गंगोत्रीसम्म बाटो पुगेको छ । गंगोत्री जाँदा हर्षिल उपत्यका भन्छ, त्यसलाई स्याउ भ्याली पनि भनिन्छ । त्यहाँको स्याउले मात्र त्यहाँको किसानहरुको जीवनमा ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ ।

त्यहाँ स्थानीय स्तरमा होटलहरुले यति धेरै रोजगारी सिर्जना गरेका छन् कि त्यहाँका मान्छेहरुले मात्र नपुगेर पश्चिम नेपालका मान्छेहरु गएर रोजगारी प्राप्त गरिराखेका छन् । जनसंख्यामा त नेपाल पनि समस्या नै छ । यसको आर्थिक पाटो हेर्दा के देखिन्छ भने जो पूर्वाधार निर्माता कम्पनी हो, त्यो कम्पनीले केबलकारमा आउने जानेको भाडा कति हो त्यति लिने हो ।

फेरि उसले नाफा खाने भन्ने कुरा आउला । त्यसैले नाफाको विज्ञान पनि बुझ्नु जरुरी छ । जुन देशमा किसान र व्यवसायी, व्यापारी र उद्यमीहरु राम्रो नाफामा हुन्छन् त्यो देशको उत्पादकत्व राम्रो हुन्छ र त्यो देशमा कर पनि राम्रो उठ्छ । देशमा कर राम्रो उठेपछि गरिब, निमुखा, जसको व्यवसाय छैनन्, जसलाई उपचार गर्ने खर्च हुँदैन, जसको छोराछोरी पढाउन उनीहरुसँग सम्पत्ति हुँदैन तिनीहरुका छोराछोरी पढाउने शिक्षकहरुले राम्रो तलब पाउँछन् ।

छोराछोरी पढ्ने स्कुलको पूर्वाधार राम्रो बन्छ । सामाजिक सुरक्षा भत्ता बढ्छ । सरकारले लिनुपर्ने धेरै दायित्वहरु ग्रहण गर्न सक्छ । त्यसैले कर निर्माण र मुलुकमा उद्यमी व्यवसायी, किसान नाफामा हुनु अति नै अनिवार्य छ । जुन देशले, जुन समाजले किसान र उद्योगपतिको नाफालाई स्वीकार गरेर तद्अनुरुपको सामाजिक व्यवहार गर्छ, सरकारले पनि त्यसै अनुसारको नीति र विधि बनाउँछ, त्यो देशहरु आबद भएका छन् ।

जस्तो चीन, जापान, दक्षिण कोरिया, अमेरिका, क्यानडा, अष्ट्रेलिया र अहिले आएर भारत, यी देशहरुमा त्यो स्थिति छ । जहाँ नाफा र व्यवसाय प्रति घृणा भाव र घृणा चिन्तन समाजमा स्थापित हुन्छ, किसानहरु बेवास्तमा पर्दछन् । व्यापारी र उद्योगपतिको नाफासँग किसानहरुको पनि जीवन जोडिएको हुन्छ ।

केबलकार निर्माण गर्ने कम्पनीले नाफा गरे पनि, घाटा गरेपनि, ऋण तिर्न नसकेर जेल गए पनि, त्यो जोखिम लिएबापत केबलकारको भाडा मात्र लिने हो । तर, त्यहाँ मान्छे कहाँबाट आउँछ ? पहिले जनसंख्या हेर्नुस्, नेपालको जम्मा अढाई करोड जनसंख्या हो, पूर्वमा कति छ, पश्चिमबाट कति आउलान् ? यसमा पनि धेरै साँस्कृतिक अतिक्रमण भएको छ ।

साँस्कृतिक अतिक्रमणमा परेका मान्छेहरु त्यहाँ नपुग्लान् । उनीहरुलाई दैवी स्थलहरुमा जानै भएन । साँस्कृतिक अतिक्रमण भएर पराय सँस्कृति अबलम्वन गरिसकेकाहरु त जाने कुरै भएन । अब बिहार, पश्चिम बंगाल र भारतको पूर्वत्तर राज्यहरुमा ३५ करोड जनसंख्या छ । त्यसको ७० प्रतिशत मात्रै पाथीभरालाई आस्थाको केन्द्र बनाउने जनसंख्या मान्ने हो भने २० करोडभन्दा माथिको जनसंख्या आउँछ । त्यो जनसंंख्यामा त्यसको बजारीकरण पाथीभराको पनि हुने होे ।

म एक नम्बर प्रदेश भन्छु, कोशी पनि भन्दिन, यो प्रदेशको समृद्धिको दुई वटा आधार हो । एउटा आधार, सभ्यता र सँस्कृतिले दिएको आधार । त्यो भनेको मुक्कुमलुङ अथवा पाथीभरा पनि हो । बराहा क्षेत्र पनि हो, अन्य पनि छन् । अर्को भनेको जलस्रोत र प्रकृतिले दिएको आधार । यी दुई वटाभन्दा तेस्रो ठाउँमा समृद्धि खोज्न सकिँदैन ।

अब साँस्कृतिक धरोहरलाई जति धेरै बजारसँग जोडियो, जसरी बैधनाथ बाबा धाम, द्वादश ज्योतिर्लिङ्ग, चार धाम नेपालसँग जोडिएका छन्, त्यसरी नेपालका पनि धामहरु भारतको ठूलो जनसंख्यासँग जोडियो भने त्यहाँबाट कति मान्छे आउँछन् ? त्यो जोड्नु पर्यो । यसरी जोड्दा त दुई वटा रुटबाट आउने हो । एउटा झापा, अर्को रुट भनेको चतराबाट ।

चतराबाट तल जाने हो भने बिहारको सुपौल मध्यपुरा आउँछ जुन ठूलो जनसंख्याको केन्द्र हो । त्यहाँबाट सिधै ५५/६० किलोमिटर हो चतरा । चतराबाट तमोर कोरिडर हुँदै सिधै पाथीभरा जान सकिन्छ । केबलकारले भाडा लिन्छ । बाटोमा हेनुस् त, मुलघाटमा होला, बुडी मोरङमा होला, याक्चानामा होला अथवा लाम बगरमा होला, त्यहाँ त होटल व्यवसाय, रिसोर्टहरु चल्ने अवस्था हुन्छ ।

किनकी मान्छेहरु एकैचोटी पुग्दैन, बाटोमा बस्छ । त्यसले कति व्यवसाय र आर्थिक रुपले स्थानीयहरुको कस्तो स्थिति होला ! कतिले जागिर पाउलान् ! कतिले दूध बेच्लान् ! कतिले साग र आलु बेच्लान् ! यसले जिडिपीमा कति योगदान गर्छ र स्थानीय रुपमा कति लाभान्वित होलान् ! सबै ठाउँको धार्मिक स्थलमा हेर्नुस् त स्थानीयहरु कति लाभान्वित भएका छन् । मुक्तिनाथले गर्दा जोमसोम र रानी पौवाका कति होटलहरु चलेका छन् र स्थानीय कति लाभान्वित भएका छन्, कतिले जागिर पाएका छन् ।

अर्को रुट झापाबाट पाथीभरा पुग्दा बाटामा कति होटल व्यवसायहरु चल्लान् ? अहिलेका जुन पूर्वाधारहरु छन्, अहिलेका जुन होटलहरु छन्, जुन होटलहरुको अहिलेको औसत स्ट्यान्डर छ, त्योभन्दा धेरै राम्रा होटलहरु बन्ने सम्भावना छ भने यही स्तरका पनि धेरै वटा होटलहरु निर्माण गर्नुपर्ने स्थिति गर्नुपर्छ ।

केबलकारले ताप्लेजुङमा ठूलो आर्थिक चक्र स्थापना गर्छ । यदि आर्थिक रुपले समृद्ध भइएन भने पहिचानको रुपले त तालिबान हुने हो अथवा यमन हुने हो । त्यसैले आर्थिक समृद्धि आजको युगको पहिलो सर्त हो । संसारमा सभ्यताका केन्द्रहरुलाई जनसंख्याबाट आइसोलेट गरेर दुर्गम स्थान बनाएर समृद्धि होइन त्यसमा धेरै मान्छेहरु जान सक्ने गरी पूर्वाधार विकास भएरै समृद्धिहरु आर्जन भएका छन्, संसारले देखाएको त्यहि हो ।

केबलकारले ताप्लेजुङमा ठूलो आर्थिक चक्र स्थापना गर्छ । यदि आर्थिक रुपले समृद्ध भइएन भने पहिचानको रुपले त तालिबान हुने हो अथवा यमन हुने हो । त्यसैले आर्थिक समृद्धि आजको युगको पहिलो सर्त हो । संसारमा सभ्यताका केन्द्रहरुलाई जनसंख्याबाट आइसोलेट गरेर दुर्गम स्थान बनाएर समृद्धि होइन त्यसमा धेरै मान्छेहरु जान सक्ने गरी पूर्वाधार विकास भएरै समृद्धिहरु आर्जन भएका छन्, संसारले देखाएको त्यहि हो ।

टाकुरामा छ कामाक्ष मन्द्रि, त्यहाँ पनि रोडबाटै जान सकिन्छ । यस्तो धेरै स्थानहरु छन् । त्यसकारण त्यहाँ पूर्वाधार विकास हुने हो भने २०/२५ करोड जनसंख्याको बजार ताप्लेजुङसँग जोडिन्छ, यो सानो कुरा होइन । संसारमा तीर्थयात्री र पर्यटकहरु ल्याउन अनेक किसिमका कृतिम वस्तुहरु बनाएका छन्, टाउको ठोकेका छन्, प्रचार गरिरहेका छन् । यहाँ त बनिबनाऊ चिजहरु छ ।

अब यसपछाडि भाँडिने अवस्था किन आयो ? यो भनिराख्न संकोच छैन कि हाम्रो समाज आवेगी हो । म त्यहि समाजको सदस्यको रुपमा मैले मेरै समाजको टिप्पणी गरिराखेको छु । आर्थिक क्रियाकलाप जति न्यून हुन्छ, गरिबी बढेर जाने हो । हजारौँ मान्छेहरु जान थालेपछि त्यहाँ सिजनल तरकारी मात्र कति बेच्थे होला नि त ! त्यो अवसर त प्राप्त नहुने भो । यसले भारतसँगको मात्र व्यापार घाटा कति घटाउँथ्यो होला अति भारतको पैसा कति आउँथ्यो होला ! भात खानुपर्यो, चिया खानु पर्यो, सुत्नु पर्यो, केबलकारलाई तिर्नुपर्यो, भेटी चढाउनु पर्यो ।

अब प्रचार जति गरेपछि बंगला, कोलकाताको मान्छे आएर त्यत्रो उकालो हिँड्ने कुरो पनि भएन । अर्को कुरा के हो भने तीर्थ यात्रा बुबाआमाले बढी गर्छन्, अब बुबाआमालाई लिएर जानसक्ने अवस्था नै रहेन । ढाकरमा बोकिनु पर्ने स्थिति आयो । यस्ता धेरै खालका समस्याहरु भए ।

यस्ता पूर्वाधारहरु नआएर जुन गरिबी बढ्दछ, त्यसको तीन वटा परिणाम हुन्छ । एउटा व्यापक रुपमा बसाईँसराई सुगम ठाउँ र अवसर प्राप्त हुने ठाउँमा । दोस्रो, गरिबी बढ्दै जाँदा व्यापक रुपमा साँस्कृतिक अतिक्रमण । तेस्रो, गरिबी बढ्दै जाँदा र बसाईँसराई गरेर त्यो ठाउँ निर्जन हुँदै जाँदा भू–राजनीतिक रुपले जुनलाई महत्व छ, त्यसको प्रभुत्व बढ्ने ।

यसको त बरु भारत सिलिगुढी तिरकाले यहाँको पैसा सबै उतै जाने भयो, पाथिभरा दार्जलिङतिर बनाउँ भनेर उनीहरुले विरोध गर्नुपर्ने, त्यो त आएको छैन । त्यसकारण जुन प्रकारको आवेग हाम्रो समाजमा स्थापित भएको छ, यसलाई पुनःअवलोकन र पुन: मूल्यांकन गर्नका लागि सबैलाई अनुरोध गर्दछु । त्यो आवेगलाई अनुमोदन गर्ने समाचार सम्प्रेषण र अझै आवेगी भएर राजनीतिक नेतृत्व अगाडि बढ्छ भने देशलाई दुर्घटनाबाट बचाउन कसैले सक्दैन ।

अर्को भनेको, केदारनाथ, बैष्णुदेवी लगायतको ठाउँमा केबलकार किन नबनाएको भन्ने कुराहरु आए । कतिपय ठाउँहरुमा बनाएको पनि छ । जहाँसम्म केदारनाथ, बैष्णुदेवी र यमुनेत्रीको कुरा गरौँ । केदारनाथमा केबलकारको डिजाइन गर्ने कन्सल्ट्यान्टलाई म राम्ररी चिनजान छ, उनी मेरा मित्र हुन् ।

त्यहाँको समस्या के हो भने, केदारनाथ खुल्छ कति ? वैशाख १५ देखि बढीमा कात्तीकको पहिलो वा दोस्रो हप्तासम्म । यो बीचमा पानी पर्दा कति पटक बन्द हुन्छ ? हरेक बर्खायाममा बन्द हुने गर्दछ । औसतम् के देखियो भने वर्षको एक सय २० देखि एक सय ३० दिन मात्र केबलकार अपरेट गर्नुपर्ने अवस्था आए ।

केबलकारले एक दिनमा अधिकतम १४/१५ हजारसम्म मात्रै बोक्ने हो । त्यो अवस्थामा त्यहाँ केबलकार चलाएर, चार महिना चलाएर आठ महिना चुपलागेर बस्नुपर्यो भने के हुन्छ ? हुँदा केबलकारले धान्न नसक्ने मान्छे आउँछन्, नहुँदा एक जना पनि हुँदैन । यी विविध कारणले त्यहाँ केबलकार आर्थिक रुपमा संभाव्य देखिएन । यमुनोत्रीको पनि ठ्याक्कै यही हो समस्या ।

अब रह्यो बैष्णवदेवीको कुरा, माथि बाबा भैरवनाथमा त केबलकार छ नै । तलबाट अर्धकुमारीसम्म केबलकार लाने प्रयत्न गरेको हो । तर, त्यहाँ घोडावाला, पीँठ्युवाला र पाल्की बोक्नेहरुको ठूलो आन्दोलन भयो । हिँडेर जाँदा घोडाको लिदी यति फोहोर छ कि जाँदा जाँदै स्वास्थ्य बिग्रिन्छ । त्यो आन्दोलनको बाबजुद पनि बन्थ्यो होला ।

जम्मु कश्मिरमा सरकारका कारण लामो समयदेखि समस्या भयो । सरकार भए पनि यस्ता प्रकारका हिन्दु र श्रायनहरुलाई कस्तो प्रकारको प्राथमिकतामा राख्ने भन्ने आस्था नै भएन । जम्मु कश्मिर सरकारको वेवास्ता, सरकार नहुनु र घोडावाला, पीँठ्युवाला र पाल्कीवालाको व्यापक विरोध भएपछि त्यहाँ केबलकार नभएको हो । यस्ता आयोजनाहरुमा त्यसको सम्भाव्यता महत्वपूर्ण हुन जान्छ ।

वित्तिय सूचकहरुले नदिएको ठाउँमा कसैले पनि लगानी गर्दैन । सरकारले पनि गर्नु हुँदैन । अहिले ऋण बढ्यो भन्ने जति पनि आइरहेको छ, यस्तै ठाउँमा लगानी गरेर हो । हामीहरुले लगानी र नाफाको हिसाब नै नगरी कृष्णनगरसम्म चार लेनको रोड बनाइदियौँ । बुद्धिहीन, आवेगी विकासहरु गरिन्छ अनि राज्य डुब्ने हो । त्यसकारण आवेगलाई हामीले नियन्त्रण गरेर सोच्न जरुरी छ । भारतीयहरुले आवेगमा विकास गरेनन्, हामीहरुले आवेगमा पनि विकास गर्यौँ ।

वित्तिय सूचकहरुले नदिएको ठाउँमा कसैले पनि लगानी गर्दैन । सरकारले पनि गर्नु हुँदैन । अहिले ऋण बढ्यो भन्ने जति पनि आइरहेको छ, यस्तै ठाउँमा लगानी गरेर हो । हामीहरुले लगानी र नाफाको हिसाब नै नगरी कृष्णनगरसम्म चार लेनको रोड बनाइदियौँ । बुद्धिहीन, आवेगी विकासहरु गरिन्छ अनि राज्य डुब्ने हो । त्यसकारण आवेगलाई हामीले नियन्त्रण गरेर सोच्न जरुरी छ ।

आवेगमै आएको भए केदारनाथमा केबलकार बन्थ्यो होला तर त्यसको रिटर्न भएन, निजी क्षेत्रले गर्न चाहेन । सरकारले पनि लगानी गरेन । अर्को उदाहरण पनि म यहाँ प्रस्तुत गर्छु । चित्रकोट भनेको भगवान् राम वनबास बसेको ठाउँ हो । त्यो ठाउँमा लक्ष्मण पहाडी भन्ने छ । जहाँ एउटा पहाडको टाकुरामा भगवान् राम एउटा पहाडको टाकुरामा लक्ष्मण बसेका थिए । लक्ष्मण बसेको ठाउँमा केबलकार छ । त्यस्ता धेरै ठाउँहरुमा छन् ।

अहिले जुन स्थिति भइराखेको छ, त्यसले नेपालको सरकारी र गैर सरकारी स्तरबाट अगाडि बढ्ने पूर्वाधार परियोजनाहरु र अन्य औद्योगिक परियोजनाहरुमा ब्यापक नकारात्मक असर गर्छ । यो कुरा प्रेसले पनि विशेष नोटिस गर्नुपर्छ ।

सेवा, उद्योग र पूर्वाधारहरु सबै संकटमा छन् । यी सबैमा राम्रो परिस्थिति भयो भने प्रेस पनि राम्रो हुन्छ । त्यसकारण टिआरपीको पछाडि लागेर अथाव अमुक उद्योगपतिसँग कुनै प्रकारको असन्तुष्टि भयो भनेर समस्त देशको परिस्थितिलाई नै बिचलित बनाउने गरी समाचार सम्प्रेषण नगर्न आग्रह छ ।