एजेन्सी । नेपाललाई पेट्रोलियम पदार्थ बेच्दै आएको भारतको इन्डियन आयल कर्पोरेशन (आइओसी) लिमिटेड १० खर्ब (१ ट्रिलियन) डलरको कम्पनी बन्ने लक्ष्य लिएको छ । आइओसी भारत सरकारको सबैभन्दा ठूलो तेल कम्पनी हो । आइओसीले आगामी सन् २०४७ सम्म सो लक्ष्यमा पुग्ने घोषणा गरेको छ ।

उसले परम्परागत तेल प्रशोधन र इन्धन मार्केटिङमा ग्रिन हाइड्रोजन र इभी चार्जिङ जस्ता स्वच्छ ऊर्जा मार्गहरूका साथ आफूलाई संयोजन गर्दै १० खर्ब डलरको कम्पनी बन्न योजना अध्यक्ष श्रीकान्त माधव वैद्यले घोषणा गरेका छन् ।

आइओसीसँग नेपाल आयल निगमले वार्षिक २ खर्ब रुपैयाँको पेट्रोलियम पदार्थ कारोबार गर्छ । प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले ५० खर्ब डलरको अर्थतन्त्र बनाउने योजना अघि बढाएका बेला सरकार स्वामित्वको आइओसीको महत्वकांक्षी योजना आएको हो ।

आइओसीले आर्थिक वर्ष २०२३०२४ मा (अप्रिलदेखि मार्चसम्म) ३ खर्ब ९६ अर्ब १९ करोड भारु (४ अर्ब ७० करोड अमेरिकी डलर) खुदनाफा गरेको छ । समीक्षा अवधिमा आइओसीले १ खर्ब ४ अर्ब ६० करोड डलर कारोबार गरेको छ । कम्पनीले आगामी सन् २०४६ सम्ममा नेटशून्य कार्बन उत्सर्जन हासिल गर्न सन्तुलित पोर्टफोलियोका लागि जीवाश्म इन्धन र नयाँ ऊर्जा अवसरहरूमा लगानी गर्न जारी राख्ने अध्यक्ष वैद्यले भनेका छन् ।

सार्वजनिक गरिएको वार्षिक प्रतिवेदनअनुसार कम्पनीले तेल प्रशोधन क्षमता विस्तार गर्ने र पेट्रोकेमिकल एकाइहरूमा लगानी गर्ने योजना अघि सारेको छ । जसले कच्चा तेललाई सिधै मूल्य अभिवृद्धि गर्ने रसायनहरूमा रूपान्तरण गर्नेछ । साथै ग्यास, जैविक इन्धन र स्वच्छ गतिशीलतामा आफ्नो फोकस बढाउने भएको छ । ‘भारतको अर्थतन्त्रको वृद्धिसँगै देशको ऊर्जा आवश्यकताहरू तीव्र रूपमा बढ्दै गएका छन् ।

भारतको ऊर्जाको रूपमा हामीले गति बढाउँदैछौं र हाम्रा क्षमताहरू विस्तार गरिरहेका छौं । हामीले प्रति वर्ष साढे १२ प्रतिशतको माग पूरा गर्दै राष्ट्रको प्रमुख ऊर्जाकर्ता बन्ने लक्ष्य राखेका छौं’ अध्यक्ष वैद्यले भने । सन् २०४७ सम्ममा ३० ट्रिलियन अमेरिकी डलरभन्दा बढीको अर्थतन्त्रमा रूपान्तरण गर्ने भारतको दृष्टिकोणको पृष्ठभूमिमा एक ट्रिलियन डलरको राजस्व प्राप्त गर्ने लक्ष्य राखिएको उनले जानकारी दिए ।

आइओसीले निर्वाध ऊर्जा सुनिश्चित गर्न ब्राउनफिल्ड र ग्रीनफिल्ड विस्तार दुवैमा महत्वपूर्ण पूँजी लगानी गर्ने भएको छ । उनका अनुसार पेट्रोकेमिकल एकीकरण पनि मुख्य फोकस क्षेत्र हुनेछ । जसले कम्पनीको मूल्य श्रृंखलालाई धेरै समृद्ध बनाउनेछ ।

जबकि हरियाणाको पानीपत र ओडिशाको पारादीपमा पेटकेम विस्तारको पहिलो चरण पूरा भएको छ । गुजरात रिफाइनरीमा यो वर्ष सुरु हुने तालिका छ । कम्पनीले बरौनी रिफाइनरीमा पोलीप्रोपाइलिन युनिट पनि स्थापना गरिरहेको छ ।

‘हामीले हाम्रो क्षमता मापन गर्दैछौं । १ करोड ३० लाख टनमा वृद्धि गर्ने लक्ष्य राखेका छौं र २०३० सम्म १५ प्रतिशतको पेट्रोकेमिकल इन्टेन्सिटी इन्डेक्स प्राप्त गर्ने छौं’ उनले भने ‘हाम्रा परिष्कृत लगानीहरूमा पेट्रोकेमिकलहरू एकीकृत गरेर विशेष रसायनहरू र बायोपोलिमरहरू जस्ता विशिष्ट प्रस्तावहरू समावेश गर्न हाम्रो उत्पादन दायरा विस्तार गर्दैछौं ।’

यसका साथै, हाइड्रोजन मोबिलिटी, हाइड्रोजन यातायात, जैविक इन्धन, विद्युतीय गतिशीलता, सौर्य कुकटपहरू र पानीको पदचिह्न न्यूनीकरण लगायतका हरित पहलहरू पछ्याउने भएको छ । हरियो भविष्यका लागि हाम्रो दृष्टिकोणको खोजीमा कम्पनीले पूर्ण स्वामित्वको सहायक कम्पनी टेरा क्लिन लिमिटेड स्थापना गरेर आफ्नो हरित पहलहरूलाई एउटै छातामुनि सुदृढ गर्ने संकल्प गरेको छ । यो नयाँ संस्थाले न्यून कार्बन, नयाँ, सफा र हरियो ऊर्जा व्यवसायमा जोड्ने छ ।

कम्पनीको कार्बन न्युट्रल ऊर्जा भिजनको भागको रूपमा ५० अर्ब भारु लगानी गरेर १ हजार मेगावाट नवीकरणीय ऊर्जा क्षमता स्थापना गर्ने योजना बनाएको छ ।

‘सौर्य र वायु परियोजनामार्फत २०३० सम्म आफ्नो नवीकरणीय ऊर्जा क्षमतालाई ३१ हजार मेगावाट (३१ गिगावाट) सम्म पुर्याउने लक्ष्य राखेको छ’ वैद्यले भने ‘आएओसीले आफ्नो रिफाइनरी सञ्चालनमा नवीकरणीय ऊर्जालाई एकीकृत गर्दैछ । यसले सौर्य उर्जाको साथ इन्धन स्टेशनहरू र स्थापनाहरूलाई पनि उर्जा दिइरहेको छ।’

आइओसीले इजरायली टेक्नोलोजी कम्पनी फिनर्जीसँग एल्युमिनियम एयर ब्याट्री र जापानको पानासोनिक इनर्जीसँग भारतमा लिथियम आयन ब्याट्रीको उन्नत सेल निर्माणको लागि संयुक्त उद्यम स्थापना गरेको छ ।

मेक इन इण्डियालाई प्रवद्र्धन गर्ने दृष्टिकोणका साथ जेभी कम्पनीले २०२७ सम्ममा एक गिगावाट क्षमताको कारखाना स्थापना गर्ने योजना बनाएको छ । २०३१ सम्ममा ५ गिगावाट सम्मको महत्वाकांक्षी विस्तारको साथ उनले पानासोनिकसँगको संयुक्त लगानीमा भनेका छन् । सन् २०३० सम्ममा भारतमा सबैभन्दा ठूलो ब्याट्री नेटवर्क स्थापना गर्न आईओसीसँग सन मोबिलिटीसँग संयुक्त उद्यम पनि छ । हाइड्रोजनमा फर्मले आफ्नो हालको हाइड्रोजन खपतको आधालाई सन् २०३० सम्म हरियोमा रूपान्तरण गर्न खोजिरहेको छ ।

फर्मले हरेक दिन १६ लाख ब्यारेल कच्चा तेल प्रशोधन गर्छ । ३७ हजार ५ सय भन्दा बढी पेट्रोल पम्पहरूमार्फत इन्धन वितरण गर्छ । २६ लाखभन्दा बढी एलपीजी सिलिन्डर र २ हजार ३ सय उडानहरूमा इन्धन पुर्याउछ । फर्मले गत वर्ष १२ सय ६० पेट्रोल पम्प थपेर कुल संख्या ३७ हजार ४ सय ७२ पुगेको छ । यसमा २१ सय १० सिएनजी स्टेशनहरू र ९ हजार ५९ इभी चार्जिङ स्टेशनहरू छन् ।

विश्वको तेस्रो ठूलो ऊर्जा उपभोक्ता भारतमा तेलको माग सन् २०२३ मा प्रतिदिन ५४ लाख ब्यारेलबाट बढेर २०४० सम्ममा ९३ लाख ब्यारेल हुने अनुमान गरिएको छ । यो बढ्दो माग पूरा गर्न देशको प्रशोधन क्षमतालाई क्रमशः बढाउनुपर्छ । वर्तमान वार्षिक २५ करोड ६८ लाख टनबाट ४५ करोड टनमा पुर्याउनुपर्छ ।

देशले २०३० सम्म स्थापित नवीकरणीय क्षमताको ५ सय गिगावाट हासिल गर्ने लक्ष्य राख्दै वार्षिक ५० गिगावाट नवीकरणीय ऊर्जा क्षमता थप्ने लक्ष्य राखेको छ । (द इकोनोमिक टाइम्सको सहयोगमा)