काठमाडौं, २० माघ । लगातार उकालो लाग्दै आएको अमेरिकी डलरले ओरालो यात्रा तय गरेको छ । डलर महंगिएर १ सय ३४ रुपैयाँ नजिक पुगेकोमा विस्तारै घट्न थालेको छ ।

शनिबार १ डलर बराबर बिक्री मूल्य १ सय ३२.९८ रुपैयाँ तय भएको छ । डलर बढेर १ सय ३३ रुपैयाँ भन्दा बढी बसेको लामो समयपछि घट्न थालेको छ । असोजदेखि डलरको भाउ १३३ रुपैयाँबाट तल झरेको छैन् ।

भारतीय मुद्रा (भारु) बलियो भएपछि यसको असर नेपाली मुद्रामा परेको हो । शनिबार १ डलर बराबर ८३ भारु कायम भएको भारतीय रिजर्भ बैंक (आरबीआई) ले जनाएको छ । भारु मजवुत र डलर कमजोर बन्दा नेपाली रुपैयाँको पनि बलियो भएको हो । यद्यपि डलरले फेरी उकालो यात्रा तय गर्ने संभावना पनि छ ।

भारु र नेपाली रुपैयाँबीच स्थिर विनिमयदर (फिक्स पेग) भएका कारण भारु अवस्थाअनुसार नेपाली रुपैयाँको भाउ निर्धारण हुने गरेको छ । भारु बलियो हुँदा नेपाली रुपैयाँ पनि मजवुत हुने र कमजोर हुँदा यसको असर पर्ने गरेको छ ।

नेपाल र भारतमा मात्र हैन विश्व बजारमा डलर बलियो हुँदा अन्य स्थानीय मुद्राहरु कमजोर बन्दै गएका छन्। विश्वमा ८० प्रतिशत भन्दा बढी व्यापार डलरमा हुने गरेको छ ।

अमेरिकाको केन्द्रीय बैंक फेडरल रिजर्भले निरन्तर ब्याजदर बढाएपछि भारतजस्ता उदियमान मुलुकहरुबाट डलरमा भएको लगानी फिर्ता गइरहेको थियो । डलर सञ्चिती घट्दै गएपछि स्थानीय मुद्रा कमजोर हुन पुगेको थियो । यस्तै पछिल्लो समयमा उन्नत अर्थतन्त्र जर्मनी पनि मन्दीउन्मुख भएपछि विश्वबजारमा डलरको ग्राफ उकालो लाग्दै गएको थियो । नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार गत असार मसान्तको तुलनामा २०८० मंसिर मसान्तमा अमेरिकी डलरसँग नेपाली रुपैयाँ १.०१ प्रतिशत अवमूल्यन भएको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा नेपाली रुपैयाँ ३.१४ प्रतिशतले अवमूल्यन भएको थियो ।

अमेरिकामा ब्याजदर बढेर पहिलो पटक ५ प्रतिशत माथि पुगेको छ । उदीयमान अर्थतन्त्रबाट अमेरिकातिर लगानी प्रवाह होउन्जेल विश्वबजारमा डलर महँगो भइ रहनेछ । आगामी तीन आर्थिक वर्षमा अमेरिकी डलर बलियो भई नेपाली रुपैयाँ झनै कमजोर हुने देखिएको छ । राष्ट्रिय योजना आयोगले तयार पारेको मध्यकालीन खर्च संरचनाले डलरको मूल्य बढेर नयाँ कीर्तिमान राख्ने प्रक्षेपण सार्वजनिक गरेको छ । यही बाटोमा डलर रहेको देखिन्छ ।

आयोगको मध्यकालीन खर्च संरचनाको अन्तिम आर्थिक वर्ष २०८२/८३ मा १ डलर बराबर १ सय ३६ रुपैयाँ ९ पैसा पुग्ने अनुमान छ । सन् २०१७/१८ मा १ डलर बराबर औसत १ सय ४ रुपैयाँ थियो । त्यसपछि लगातार बढ्दै गएको छ ।

डलर कमजोर हुँदा दैनिक उपभोग्य वस्तुको भाउ कम हुन्छ । गत मंसिरमा वार्षिक बिन्दुगत आधारमा उपभोक्ता मूल्य सूचकाङ्कमा आधारित मुद्रास्फीति ४.९५ प्रतिशत रहेको केन्द्रीय बैंकले जनाएको छ । डलर बलियो हुँदा नेपाली बजारमा दैनिक उपभोग्य वस्तुहरूको मूल्यवृद्धि भइरहेको छ ।

रूस–युक्रेन युद्ध र पछिल्लो समयमा इजरायलले गाजामा गरेको आक्रामणका कारण अमेरिकी अर्थतन्त्र बलियो हुँदै गएपछि विश्वबजारमा डलर महँगो बन्दै गएको थियो । डलर मजबुत भएपछि भारु कमजोर हुँदै गएको छ ।

अहिले डलरका कारण विश्व बजारमा सुन र खाद्यान्नलगायत अन्य दैनिक उपभोग्य वस्तुको भाउको ग्राफ उकालो लागेको छ । पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य पनि अस्थिर छ ।

डलर महँगो हुँदा विदेशमा काम गर्ने नेपालीले पठाउने रेमिट्यान्स आप्रवाहमा वृद्धि हुन्छ । यसबेला रेमिट्यान्स पठाउनेले नेपालमा बढी मूल्य पाउँछन । रेमिट्यान्स आप्रवाह बढ्दा विदेशी मुद्राको सञ्चिति वृद्धिमा थप सघाउ पुग्नेछ । डलर महंगो भएपछि रेमिट्यान्स आप्रवाह २७.६ प्रतिशत बढेको छ । डलर सञ्चिती बढेर नयाँ रेकर्ड कायम भएको छ । केन्द्रीय बैंकका अनुसार विदेशी विनिमय सञ्चिती १३ अर्ब ३१ करोड डलर पुगेको छ।

पर्यटन क्षेत्रबाट डलर आउने भएकाले नेपाललाई फाइदा हुनेछ । वस्तु निर्यात गर्ने उद्योगी र पर्यटन व्यवसायीलाई फाइदा हुन्छ । विदेशी बजारमा वस्तु निकासी गरेर डलर आर्जन हुने भएकाले बढेका बेला फाइदा हुन्छ । डलर बढेका बेला निर्यात बढाएमा उद्योगीले बढी नाफा कमाउने अवसर पाउनेछन् ।

डलर महँगो हुँदा मुलुकलाई फाइदाभन्दा बेफाइदा बढी हुन्छ। डलर महँगो भएपछि बजारभाउ बढ्छ र आयात गरिने वस्तु महँगो हुन जान्छ । बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरुले नेपालबाट लाभांश फिर्ता लैजाँदा र सरकारले लिएको ऋण तिर्नुपर्ने दायित्व बढी हुन्छ । घट्दा डलरमा विदेशिने रकम कम हुन्छ ।

यस्तै विदेशी कच्चा पदार्थमा निर्भर उद्योगको उत्पादन लागतमा पनि वृद्धि हुन्छ । डलर बढ्दा सरकारलाई विदेशी ऋण र सावाँ भुक्तानीमा अतिरिक्त भार पर्छ । नेपालले तिर्नुपर्ने दायित्व बढेको छ ।

यसैगरी विदेशी कम्पनीहरूले लाभांश फिर्ता लैजाँदा बढी दिनुपर्छ । लाभांश लैजानेलाई फाइदा हुनेछ । विदेशमा अध्ययन गर्न, औषधोपचार, पर्यटक भएर विदेश भ्रमण जानेहरुलाई डलरको भाउ बढेपछि असर पर्नेछ ।